Rosalía: Xan (así veía la violencia de género la inigualable Rosalía de Castro), que, sin duda se puede transmitir a la actualidad : "Xan, en fin, é un Xan compreto", en Lugo son una plaga....

Xan. Rosalía de Castro

Xan vai coller leña ó monte,

Xan vai a compoñer cestos,

Xan vai a poda-las viñas,

Xan vai a apaña-lo esterco,

e leva o fol ó muíño,

e trai o estrume ó cortello,

e vai á fonte por augua,

e vai a misa cos nenos,

e fai o leito i o caldo...

Xan, en fin, é un Xan compreto,

desos que a cada muller

lle conviña un polo menos.

Pero cando un busca un Xan,

casi sempre atopa un Pedro.

Pepa, a fertunada Pepa,

muller do Xan que sabemos,

mentras seu home traballa,

ela lava os pés no rego,

cátalle as pulgas ó gato,

peitea os longos cabelos,

bótalles millo ás galiñas,

marmura co irmán do crego,

mira si hai ovos no niño,

bota un ollo ós mazanceiros,

e lambe a nata do leite,

e si pode bota un neto

ca comadre, que agachado

traillo en baixo do mantelo.

E cando Xan pola noite

chega cansado e famento,

ela xa o espera antre as mantas,

e ó velo entrar dille quedo:

—Por Dios non barulles moito...

que me estou mesmo morrendo.

—¿Pois que tes, ña mulleriña?

—¿Que hei de ter? Deita eses nenos,

que esta madre roe en min

cal roe un can nun codelo,

i ó cabo ha de dar comigo

nos terrós do simiterio...

—Pois, ña Pepa, toma un trago

de resolio que aquí teño,

e durme, ña mulleriña,

mentras os meniños deito.

De bágoas se enchen os ollos,

de Xan ó ver tales feitos;

mas non temás, que antre mil,

n' hai máis que un anxo antre os demos;

n' hai máis que un atormentado

antre mil que dan tormentos.